Toespraak Oldambt Raadslid Anneke Suurling, 4 mei Westerlee
In de tijd waar we de woorden - oorlog – vrijheid en vrede met regelmaat kunnen horen.
In de tijd waar er gevreesd wordt dat de nationale dodenherdenking niet zonder ongeregeldheden gehouden kan worden.
In de tijd waar het antisemitisme hoogtij viert.
In die tijd laten wij ons niet weerhouden om stil te staan bij alle slachtoffers die in het koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld, zijn omgekomen, vermoord zowel tijdens de tweede wereldoorlog, de koloniale oorlog in Indonesië en van oorlogssituaties en vredesmissies nadien.
In de jaren 1939 – 1945 stierven er wereldwijd ten tijde van de tweede wereldoorlog zo'n 72 miljoen mensen. In ons klein kikkerlandje waren dat zo'n 250.000 mensen waarvan er 102.000 met een Joods achtergrond.
En met deze getallen in het achterhoofd, krijg ik de rillingen over mijn rug. Wanneer ik door de media geconfronteerd wordt met de vraag; “Hoe kunnen we in veiligheid herdenken nu de dreiging zo groot is door het toegenomen antisemitisme in Nederland?” Het kan toch niet zijn, dat om wie je bent, wat je geloofd of waar je ook vandaan komt je wordt uitgescholden, gepest of vernederd wordt en je moet stoppen met het uitdragen van je geloof.
Maar genoeg over het heden, de reden dat we hier namelijk staan, is het verleden. De gebeurtenissen in de tweede wereldoorlog.
Ook hier in Westerlee ligt een oorlogsverleden en ik zal u nu meenemen in een gedeelte van dat verleden.
Voor velen is de tweede wereldoorlog iets van horen zeggen. Een les uit de geschiedenisboeken, een film. Maar voor enkelen is en blijft de oorlog altijd dichtbij. Zij kunnen nog vertellen over het verzet tegen de Duitse overheersing, over het brute geweld van de nazi's, over de executies van bekenden of over de deportaties van schoolgenoten. Maar deze groep wordt steeds kleiner en kleiner. Daarom is het van belang de verhalen te vertellen, zodat we ze niet zullen vergeten.
In de eerste maanden van 1940 verkeert Nederland in grote spanning, hoe verloopt de oorlog die in Europa ontbrandt, lukt het Nederland wederom neutraal te blijven?
Vele mannen zijn reeds gemobiliseerd, ook mannen uit Westerlee.
Op 10 mei 1940 is daarop het antwoord, de eerste vliegtuigen vliegen over en de eerste Duitse troepen komen via Nieuwschans het land binnen. Er vinden korte en hevige gevechten plaats, maar al snel is duidelijk dat Nederland geen standhoudt.
Na de capitulatie van Nederland ging het leven weer zijn gangetje.
Toch waren er enkele beperkingen. Zo was er de
• Persvrijheid,
• Voedsel ging op de bon,
• Bewegingsvrijheid, er was een avondklok
• Wie kon je nog vertrouwen
Deze beperkingen hadden een diepgaande impact op het leven van de burgers en vormden een dagelijkse herinnering aan de bezetting.
Daarentegen zijn er ook andere verhalen, zo sprak ik met mevrouw Keits, zij ging naar de lagere school in Westerlee ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Zei vertelde me over de creativiteit die ze hadden met betrekking tot speelgoed, van lappen maakten ze ballen, een fietswiel was een hoepel. En scherven van theekopjes en borden deden dienst als geld bij het winkeltje spelen.
In september 1944 komen de eerste berichten dat de geallieerden ons land binnen waren gevallen. We konden wachten op de bevrijding.
Dit bleek langer te duren dan verwacht, het duurde tot april 1945 eer de bevrijder zich aanmeldde in Westerlee.
Zaterdag 14 april 1945.
De laatste dagen voor de oorlog hadden vele inwoners van Westerlee diepe gaten gegraven, die moesten gaan dienen als schuilkelder, wanneer Westerlee in de frontlinie kwam te liggen.
De bevrijders zouden namelijk vanuit Veendam - Meeden komen en moesten dan via Westerlee richting Winschoten.
Op 13 april zette zich de bevrijding in, overal in de nabijheid van Westerlee klonk het gevecht.
Zaterdag 14 april nam de onrust toe, inwoners van de Bikkershorn werden geadviseerd door de rijkspolitie uit Heiligerlee te evacueren.
Enkele inwoners namen het advies over en vertrokken hals over kop, dwars door het veld al lopend richting de Veensloot, anderen zochten elders veilig onderdak.
De gevechten namen toe die dag toe, granaten sloegen doorlopend in. Aan het eind van de middag werd het stil. Dood stil.
De angstige periode, met helse lawaai, was opeens voorbij, inwoners kwamen uit hun schuilplaatsen en zagen de enorme kraters van ingeslagen granaten.
Met de stilte kwam ook de onduidelijkheid, was Westerlee nu bevrijd of nog niet. Uit zekerheid zochten ze weer veiligheid in de schuilruimten en verbleven daar de nacht. De volgende dag was het duidelijk, Westerlee was daadwerkelijk op zaterdag 14 april door Poolse soldaten bevrijd.
Maar met de blijheid van de bevrijding kwam ook het verdriet van de slachtoffers
Eén granaat had de groep wandelaars, waarover ik eerder sprak, die dwars door het veld richting Veensloot liepen getroffen, enkelen waren op slag dood, anderen waren zwaargewond.
Hun namen vinden we terug op het graf waar we nu staan en hun hebben we in het bijzonder herdenken.
• Annechien van der Schans-de Vries 38 jaar
• Tjaart van der Schans 04 jaar
• Wijke van der Schans 03 jaar
• Anneke Doedens 12 jaar
Daarnaast zijn er nog 2 slachtoffers gevallen, door gevonden granaten die plotseling afgingen.
• Folkert Bouman 05 jaar
• Hilco Drent 06 jaar
De Tweede Wereldoorlog heeft een diepgaande impact gehad op de wereldgeschiedenis en mag nooit, nooit worden vergeten
